*Bu yazı Stajyer Psk. Ece Elif Cantay, Güzel Günler Kliniği tarafından yazılmıştır.
COVID-19 ve uygulanan karantinalar ile birlikte iş ve okul gibi gündelik akışlarımıza mümkün olduğunca evlerimizden katılmak zorunda kalıyoruz. Bu durumun ruhsal sağlığımıza olan etkileri ve ruhsal sağlığımız için neler yapabileceğimizin önemi de her geçen gün artıyor. Yaşamlarımızı evlerimizden yürütürken yeri geldiğinde ruh sağlığımızı koruma ve iyileştirme çalışmalarımızı da yine çevrimiçi yapmamız gerekebiliyor. Child Mind Institute, çocuk ruh sağlığında tele-sağlık hizmetleri üzerine yaptığı güncel araştırmaları ve pandeminin gençler ve aileleri nasıl etkilediğini ruhsal sağlık açısından ele almak üzere “Tele-Sağlık ve Koronavirüs” başlıklı bir oturum düzenledi. Stephanie Ruhl moderatörlüğünde Child Mind Institute başkanı Dr. Harold S. Koplewicz ve California eyaleti sağlık bakanı pediatrist Dr. Burke Harris içinde bulunduğumuz bu dönemde çocuk ve genç ruh sağlığı üzerine konuştular. Bu yazı, konuşmalarından çıkarılan notları ele alacaktır.
Pandeminin getirdiği kaygı ve zorunlu evde kalma düzeninden en çok etkilenen gruplardan biri de ebeveynler ve çocukları oldu. Dr. Burke Harris’e göre bu sıra dışı ve zorlayıcı durum, çocukların yaşadığı stres miktarını arttırmakla kalmıyor, aynı zamanda stresin etkilerine karşı panzehir olduğunu bildiğimiz şeyleri (ör: okul hayatı, sosyal ilişkiler) azaltıyor. Bu da çocuklar için ciddi bir risk ortamı oluşturuyor. Olumsuz çocukluk deneyimine sahip bireylerde bu dönemde Anksiyete, Depresyon ve intihar riskleri dramatik bir şekilde artıyor. Aynı zamanda olumsuz çocukluk deneyimi olarak görülen olayların yaşanma sıklığının da yine bu dönemde arttığı görülüyor. Bununla beraber strese bağlı olarak yoğunlaşabilen astım gibi fiziksel rahatsızlıklarda da bir artış görülüyor. Çocuklar yüksek dozda sıkıntı ve stres yaşadıklarında, bunun zihinsel sağlıkları üzerinde, beyin gelişimlerinde ve bağışıklık ve hormon sistemlerinde derin etkileri olabiliyor. Stres, çocuğun gelişen beyninde ve vücudunda uzun vadeli değişikliklere sebep oluyor. Pandemi ve karantinalar ile beraber önceden okullar tarafından bildirilen çocuk istismarı raporlarında California’da %50 bir düşüş yaşanmış. Dr. Harris, bu düşüşün gerçeği yansıtan bir şekilde aniden olmadığını ve nedeninin bir şeyler olduğunu anlayabilecek güvenilir yetişkinlerin çocuklarla iletişiminin azalmış olması olduğunu söylüyor.
Okulların gerekli önlemler ile en yakın zamanda açılması talebi çocukların içinde bulundukları riskler göz önünde bulunduğunda bir kez daha gündeme geliyor. Bu dönemde sosyalleşme eksikliği çocuklar üzerinde olumsuz bir etkiye sahip. Sosyal Anksiyetesi olan çocuk grubunu bir kenara bırakırsak, sosyal etkileşim içinde gelişen çocukların geri kalan %80’i çevrimiçi eğitimde ekranlarını açıyor ve masalarında oturuyor, çoğu zaman kimseyle iletişime geçmiyorlar. Günümüzde tüm okullar senkronize öğrenme uygulamaları kullanmıyor, çocukların çoğu önceden kaydedilmiş videoları izliyor; bu da zaten azalan sosyalleşme imkanını tamamen yok ediyor. Okulların eğitim yanı sıra sağladıkları paylaşmayı, dinlemeyi ve sabrı öğrenme ortamı iki boyutlu çevrimiçi alanda kayboluyor. Bu dönem, çocuklar, ergenler ve gençler için sosyal hayatlarından beklentilerini yeniden değerlendirmeleri ve ebeveynlerin çocuklarının akademik üretkenliği ve başarısı için beklentilerini yeniden değerlendirmeleri için iyi bir fırsat, hatta zorunluluk taşıyor.
Bu zorlu dönemde bile çocukların sağlığını, iyiliğini ve gelişimini desteklemek için yapılabilecek çok şey var. Stresin çocukların beyinlerini ve bedenlerini nasıl etkilediğine dair araştırmalar, stresi üç şekilde karakterize ediyor (Aldwin, 2007): pozitif, tolere edilebilir ve zararlı stres. Pozitif stres, bireylerin bir zorluğu çözmek için kullandıkları yöntem ve uygulamalarında ustalaşmalarına yardımcı olur. Tolere edilebilir stres daha şiddetli veya yoğun bir stres kaynağıdır, ancak yetişkinler ve bakım verenlerin doğru desteği ile çocukların beyinleri ve bedenleri bu stresin etkisinden kurtulabilir. Son olarak zararlı stres, çocukların beyin gelişimi, bağışıklık sistemleri, hormonal sistemleri ve hatta DNA okunma ve yazılma şekli için uzun vadeli değişikliklere yol açar ve hem fiziksel hem de ruhsal sağlık sorunları riskinin artmasına neden olur. Şu anda yapılacak şey, stresin artışını zararlı bölge yerine tolere edilebilir bölgede tutmak. Düzenli egzersiz, iyi beslenme, iyi uyku, hijyen, besleyici ilişkiler, farkındalık ve meditasyon gibi basit müdahaleler ve tele-sağlık uygulamaları ile çocukların ruhsal sağlığı korunabiliyor.
Kişilerin ruh halini olumsuz yönde etkileyen faktörlerin araştırıldığı bir çalışmada çocukların rutinlerinde bir değişiklik (okul, sosyoekonomik durum, sosyal hayat, vb.) karşısında daha çok stres hissettikleri ve bu değişiklikten olumsuz etkilendikleri görülmüş. Çevrimiçi eğitimin beraberinde getirdiği yargılanma, gecikme, başkalarına bağımlılık ve açık bir forumda konuşmak gibi kaygı yaratan durumlar göz önüne alındığında, şu anda yaşadığımız durumun getirdiği değişikliklerin yaratacağı negatif etkiyi önlemek adına rutinler yaratmak önem taşıyor (Symeonides vd., 2015). Dr. Yankı Yazgan’ın konuk olduğu bir söyleşide de belirttiği üzere, evin rutinlerinde neye ne kadar zaman ve yer ayrıldığının bilinmesi çocukların bu değişikliklerle mücadelelerinde yardımcı oluyor. Rutinlerle birlikte uyku ve beslenme alışkanlıkları da iyi bir düzene oturabiliyor, böylece çocuklar temel ihtiyaçlarını karşılarken aynı anda düzen gereksinimlerini de bir parça gidermiş olabiliyorlar. Aktiviteler ve ailece geçirilecek zamanlar da benzer şekilde rutinlere oturtulduğunda çocuğun gelişiminde ve ruh sağlığında önemli olan aile içi ilişkinin iyiliği de korunmuş ve gözetilmiş oluyor. Çocukların ve gençlerin şu anda hissettiği en önemli şeylerden biri de güçsüzlük. Çocukların hayal kırıklığı ve güçsüzlük duygularını aile içinde veya arkadaşlarıyla konuşarak ve tartışarak tanımaları ve anlamaları, kaygılarında bir azalma sağlayabiliyor (Miller, 2020). Aynı şekilde yetişkinlerin, çocukların Covid-19 hakkında doğru ve yeterli bilgiye sahip olduklarından ve medya tarafından yanlış yönlendirilmediklerinden emin olmaları gerekiyor; bu, yanlış bilgi ile artabilecek kaygı ve sinirin önüne geçilmesi için büyük önem taşıyor (Ehmke, 2020). Dolayısıyla, ebeveynlerin bu zamanı çocuklarıyla konuşacakları, daha sağlıklı ve daha iyi ilişkiler kurabilecekleri bir zaman olarak değerlendirmeleri hem çocuklarının gelişimleri hem de şu anki ruh sağlıkları için faydalı olacaktır.
Çocuk ruh sağlığı hizmetlerini demokratikleştirmek ve mümkün olduğunca fazla kişiye ulaşmak için tele-ruh sağlığı hizmetlerinin faydalı olduğu görülüyor. Özellikle az sayıda psikiyatrist veya psikoloğun bulunduğu veya ruhsal bozuklukların yüksek oranda damgalandığı kırsal alanlarda bu olumlu etki çok daha fazla. Güzel Günler Kliniği (2020) tarafından hazırlanan Terapistler için Online Terapiler Rehberi’nde (http://www.yankiyazgan.com/terapistler-icin-online-terapi-rehberi/) de belirtildiği üzere online terapi uygulamalarının etkinliği ve başarısı birçok düzeyde klinisyenlerin yeterliliğine bağlı. Yüz yüze görüşmenin mümkün olmadığı durumlarda hem danışanın hem de terapistin mevcudiyet duygularını dikkate alarak terapi yöntemleri ve yaklaşımlarının online ortama entegre edilmesi gerekiyor. Çevrimiçi düzende, çocukların evlerinde neler yaşadıklarını görebilmek, akıl sağlığı sağlayıcılarını hastalarının uğraştığı zorlukları ve deneyimleri anlamaya yaklaştıran bir faktör oluyor. Gençler ile çalışırken online veya tele-ruh sağlığı hizmetlerinin tercih edilmesinin sebeplerini açıklamak, kullanılacak yöntemler ile ilgili soru sormalarını teşvik etmek gençlerin süreçleri daha iyi tanımasına fırsat sağlıyor (Güzel Günler, 2020).
Tele-sağlık hizmetlerinde ebeveynlere bir kez daha büyük bir rol düşüyor. Çocuklarını daha dikkatli izlemeleri (ör: uykularını, akademik yaşamlarını, motivasyonlarını, yeme alışkanlıklarını, vb.), çocuklarının gösterdiği belirti ve semptomların farkında olmaları gerekiyor. Ebeveynler aynı zamanda çocukların yaşam koşullarını daha az olumsuz hale getirme konusunda en fazla kontrole sahip. Ebeveynlerin kendilerine nasıl baktığı ve kendi ruh sağlıklarının nasıl olduğu çocuklarının iyilik hali bakımından önem taşıyor. Klinisyenlerin, çocuk veya genç danışanların ebeveynleriyle konuşmaları ebeveynlerin stres faktörleriyle başa çıkmalarına da yardımcı oluyor (Güzel Günler, 2020). Bir uzmandan destek ve öneriler almak, ailelerin yeni düzen içerisinde hem sınırlarını belirlemelerine hem de birbirleriyle geçirdikleri zamanın verimliliğinin artmasına katkı sağlıyor.
Geçirdiğimiz bu dönem, aileler ve çocuklar için zorlayıcı bir süreç oluyor ve ruh sağlığı hizmetlerine duyulan ihtiyaç da her geçen gün artıyor. Bu durumla mücadelenin tek cevabının yalnızca her bireyi teşhis etmek ve tedavi etmek için sağlık sisteminde olamayacağının, bunun yerine gerçekten sektörler arası bir yaklaşım olması gerektiğinin kabul edilmesi gerekiyor. Tele-sağlık programlarının sağlayacağı olanaklar ve gelişmelerin yanı sıra kişilerarası ve aile içi ilişkilerin kaliteli bir şekilde artışı önem taşıyor. Konuşmacıların ortak olarak buluştuğu noktalardan birisi, yetişkinlerin kendi ruh sağlıklarını koruyarak çocuklarının ruh sağlığı ile ilgilenmelerinin günümüzde oldukça değerli olacağıydı. Belirtiler ve semptomların nasıl fark edileceği ve sonrasında neler yapılabileceği konusunda bireylerin bilgi ve fikir sahibi olması ruh sağlığını koruma ve iyileştirmede büyük önem taşıyor.
Referanslar
Aldwin, C. M. (2007). Stress, coping, and development: An integrative approach, 2nd Edition. New York: The Guilford Press.
Ehmke, R. (2020). Talking to Kids About the Coronavirus. Child Mind Institute, 84(84), 1-7.
Güzel Günler (2020). Terapistler için Online Terapiler Rehberi. Güzel Günler Klinik, MYY Muayenehanesi. http://www.yankiyazgan.com/terapistler-icin-online-terapi-rehberi/
Symeonides, R., & Childs, C. (2015). The personal experience of online learning: An interpretative phenomenological analysis. Computers in Human Behavior, 51(A), 539–545. https://doi.org/10.1016/j.chb.2015.05.015.
Miller, C. (2020). Supporting Teenagers and Young Adults During de Coronavirus Crisis. Tips for parents with older children at home. Recuperado el, 10.